ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΡΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ

Στα πλαίσια του εορτασμού για την επέτειο των 200 ετών από την απελευθέρωση του Ζαπαντίου και εν γένει την Επανάσταση του 1821 διοργανώνονται σειρά εκδηλώσεων μνήμης.  Σκοπός των εκδηλώσεων είναι η διαφύλαξη και ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σημασίας της διατήρησης της συνοχής και της μνήμης των τοπικών κοινοτήτων. Θα αναδειχθούν γιορτές και δρώμενα που αποτελούν με διάφορους τρόπους φορείς συλλογικής μνήμης για την Επανάσταση του 1821, καθώς και στη δημιουργία και τον εμπλουτισμό προγραμμάτων εναλλακτικού, πολιτιστικού τουρισμού για τη γνωριμία με λαϊκές γιορτές και δρώμενα.  Θα πραγματοποιηθεί σκηνική αναπαράσταση δρωμένων και επιτελέσεων, όπως γλέντια που λάμβαναν χώρα παλιά (μουσική – χορός – τραγούδι- φαγοπότι) με τρόπο πρωτότυπο και εμπνευσμένο που θα προσεγγίζει τη μουσική και το χορό με καινοτόμο τρόπο αναδεικνύοντάς τα ως πηγές έμπνευσης, στοχασμού και συλλογικής μνήμης. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΖΑΠΑΝΤΙ (Μεγάλη Χώρα Αγρινίου) Το Ζαπάντ' ή Ζαπάντι ή Μεγάλη Χώρα βρίσκεται Βορειοδυτικά του Αγρινίου και δεσπόζει της αιτωλικής πεδιάδας. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, εκεί κοντά ήταν κτισμένη μια αρχαία πόλη ή το «παλιό» Αγρίνιο - σύμφωνα με τον προφορικό λόγο των σημερινών κατοίκων της περιοχής. Η ιστορία του Ζαπάντ', όπως και των Τούρκο κρητικών, μπορεί να φωτίσει την αντιθετική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον επίσημο, δημόσιο λόγο του έθνους-κράτους και την ανεπίσημη, λαϊκή (ατομική και κατ' επέκταση συλλογική) κουλτούρα και μνήμη. Ενώ ο δημόσιος εθνοκεντρικός λόγος μπορεί να ρίξει στη λήθη σημαντικά στοιχεία της ιστορίας ενός τόπου, η λαϊκή παράδοση έχει τη δυνατότητα να διατηρήσει στη μνήμη κάποια από αυτά. Στον δημόσιο λόγο το Ζαπάντ' ονομάζεται σήμερα Μεγάλη Χώρα. Αντίθετα, στον μη επίσημο λόγο ονομάζεται Ζαπάντι και στη λαϊκή μνήμη μπορεί να ανιχνεύσει κανείς σημάδια από τα περασμένα μεγαλεία του. Η πολιορκία του Ζαπάντ' Κάποτε πολιόρκησαν το Ζαπάντ' 2.000 εχθροί. Έχτισαν έναν πύργο και έφεραν και δύο πυροβόλα. Το Ζαπάντ' είχε περίπου 400 μαχητές και τέσσερις πύργους. Οι κάτοικοί του, παρόλο που πεινούσαν, αρνιόνταν να δεχτούν τους όρους υποταγής που τους πρότειναν οι πολιορκητές, πολλοί από τους οποίους, βλέποντας ότι η σθεναρή αντίσταση των πολιορκημένων οδηγούσε σε αδιέξοδο, αποχώρησαν. Αυτοί που απέμειναν άνοιξαν ένα λαγούμι, το γέμισαν με μπαρούτι και προσπάθησαν να ρίξουν τους πύργους του Ζαπάντ'. Οι μαχητές του όμως δεν έδειξαν να πτοούνται και απάντησαν με μια σφοδρή επίθεση. Οι πολιορκητές υποχώρησαν μπροστά στην ορμή των πολιορκημένων, οι οποίοι θα νικούσαν -σύμφωνα με τους ιστορικούς- αν δεν είχαν την ατυχία να σκοτωθεί ο αρχηγός τους. Οι πολιορκητές έκοψαν τα κεφάλια των νεκρών μαχητών του Ζαπάντ' και τα κρέμασαν στον πύργο τους. Οι πολιορκημένοι τελικά -μετά από 45 μέρες πολιορκία- δέχτηκαν να παραδώσουν τα όπλα τους και να φύγουν με τον όρο οι νικητές να σεβαστούν τη ζωή και την τιμή τους. Αυτοί όμως αθέτησαν τους όρους τις συνθήκης. Λαφυραγώγησαν τους ηττημένους και πολλούς τους σκότωσαν. Μέχρι εκείνη την εποχή, το Ζαπάντ', το Μεσολόγγι και το Αγρίνιο (Βραχώρι) ήταν οι τρεις μεγαλύτερες πόλεις της Αιτωλοακαρνανίας. Μετά την ήττα του το Ζαπάντ' έπαψε να είναι, παρόλο που η πολιορκία του παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την πολιορκία και την έξοδο των «ελεύθερων πολιορκημένων» του Μεσολογγίου. Επιπλέον και τα δύο γεγονότα συνέβησαν στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης. Η πολιορκία του Ζαπάντ' έγινε λίγο νωρίτερα από του Μεσολογγίου, το καλοκαίρι του 1821. Η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στα δύο αυτά ιστορικά γεγονότα συνίσταται στο ότι στο Μεσολόγγι οι πολιορκούμενοι ήταν χριστιανοί, ενώ στο Ζαπάντ' μουσουλμάνοι. Οι χριστιανοί-Έλληνες διεκδικούσαν την εθνική τους ανεξαρτησία από την οθωμανική αυτοκρατορία. Με την επέμβαση και των «μεγάλων δυνάμεων» πέτυχαν τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, στην εθνοκεντρική ιστορία του οποίου ο ηρωισμός των κατοίκων του Ζαπάντ' δεν είχε θέση. Γι αυτό, ενώ το Μεσολόγγι τιμήθηκε και λόγω της ιστορίας του έγινε η πρωτεύουσα του νομού (παρόλο που είναι μικρότερο πληθυσμιακά από το Αγρίνιο) και κάθε χρόνο οργανώνονται γιορτές για να τιμήσουν και να δοξάσουν τον αγώνα και την ηρωική έξοδο των πολιορκημένων, η ιστορία των μαχητών του Ζαπάντ' πέρασε στη «Χώρα της σιωπής». Δημόσιος λόγος: Ο εξοστρακισμός του διαφορετικού Η όλη αναφορά στην ιστορία δε γίνεται για να μοιράσει εύσημα ανδρείας ούτε να επαναλάβει τον κοινότυπο ότι η ιστορία γράφεται από τους νικητές. Η επίσημη ιστοριογραφία του ελληνικού κράτους, το οποίο ιδρύθηκε και χάρη στην κατάληψη του Ζαπάντ', δεν είχε κανένα λόγο να μνημονεύσει τον ηρωισμό των μουσουλμάνων μαχητών του ούτε να γιορτάσει μια νίκη αμαυρωμένη από μια παρασπονδία και από μια αγριότητα, όπως το κόψιμο και το κρέμασμα των κεφαλιών. Η φαντασιακή -όπως την αποκάλεσε ο Benedict Anderson- κοινότητα του έθνους για να υπάρξει έχει ανάγκη από τους ζωτικούς μύθους της και ένας από αυτούς είναι ότι ακόμα και στον πόλεμο η παρασπονδία και η αγριότητα χαρακτηρίζουν τους εχθρούς του έθνους και όχι τους εθνικούς ήρωες, που στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν και οι δημιουργοί του ελληνικού κράτους. Ο δημόσιος λόγος μπορεί να αποσιωπά και να οδηγεί στη λήθη ιστορικά γεγονότα, το παρελθόν όμως αφήνει τα σημάδια του πάνω στον τόπο και στο τοπίο. Δεν είναι εύκολο να το διαγράψεις. Στον κάμπο της σημερινής Μεγάλης Χώρας παραμένει ως αδιάψευστο σημάδι ενός «άλλου» παρελθόντος ένας μιναρές. Το τζαμί στη Μεγάλη Χώρα είναι πολιτιστικό στοιχείο ενός άλλου πολιτισμού και μιας άλλης θρησκείας, αλλά δεν παύει να είναι πολιτιστικό στοιχείο !! Το Ζαπάντ' ήταν ένα ιστορικό χωριό και είχε έντονο μουσουλμανικό παρελθόν, ενώ το σήμα κατατεθέν του είναι ένας μιναρές που αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα της περιοχής. Ο δημόσιος λόγος αφήνει απέξω ένα μέρος της ιστορίας του τόπου. Μια λιγότερο εθνοκεντρική και περισσότερο ανθρωποκεντρική ιστοριογραφία θα μπορούσε να δώσει μια άλλη εκδοχή της ιστορίας. Να συνδέσει το χθες με το σήμερα και να εξηγήσει την ύπαρξη του μιναρέ στους νέους κατοίκους αυτού του τόπου. Να αναφέρει ότι από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα το Ζαπάντ' ήταν μια μεγάλη κωμόπολη. Είχε 300 σπίτια που περικλείονταν με ψηλούς τοίχους, τρία σχολεία και δύο λουτρά. Ήταν επίσης μεγάλο εμπορικό κέντρο. Είχε 57 μαγαζιά και τρία χάνια για εμπόρους, γιατί κάθε βδομάδα γινόταν μεγάλη εμποροπανήγυρις και τα καπνά του είχαν κατακτήσει τον κόσμο. Γι' αυτό το λόγο οι κάτοικοι του αρνήθηκαν επίμονα να εγκαταλείψουν τον τόπο τους, όπως έκαναν οι μουσουλμάνοι «αστοί» του Αγρινίου. Πολέμησαν με αυταπάρνηση για το βίος τους, όπως παντού και πάντα πολεμούν οι άνθρωποι, άσχετα σε ποιο έθνος και σε ποια φυλή ανήκουν. Στην περίπτωση του Ζαπάντ', όμως, τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα. Η ονομασία της πόλης τους (Ζεμπάν, Ζαπάντ') δεν είναι τούρκικη, είναι σλαβική. Επιπλέον ο τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή (17ος αι. μ.Χ.) τους ονομάζει «ελληνίζοντες». Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε, οι κάτοικοι του τότε Ζαπάντ' υποστήριζαν ότι ήταν απόγονοι των αρχαίων «Λαλαίων». Δεν ήταν Τούρκοι στην καταγωγή αλλά αυτόχθονες μικροϊδιοκτήτες, χριστιανοί, ομαδικά εξισλαμισμένοι. Παντρεύονταν γυναίκες ελληνίδες χριστιανές (δεν ξέρουμε αν υποχρεώνονταν και αυτές να αλλαξοπιστήσουν) και όλες οι οικογένειες μιλούσαν και ελληνικά και τούρκικα. Το γεγονός αυτό δίνει και μια εξήγηση γιατί ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, μια παλαιοχριστιανική βασιλική (4ος-6ος αι. μ.Χ.), το αρχαιότερο χριστιανικό μνημείο της περιοχής, συνυπήρχε με τα δύο τζαμιά του Ζαπάντ" και μάλιστα, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, «φαίνεται» ότι ο ναός ζωγραφίστηκε ολόκληρος τον 16ο αιώνα, την εποχή που το μουσουλμανικό Ζαπάντ' βρισκόταν σε μεγάλη ακμή. Η μουσουλμανική θρησκεία δεν έχει γυναικεία θεότητα και η Παναγιά ήταν πολύ αγαπητή ακόμα και στις μουσουλμάνες τουρκικής καταγωγής. Το αποτέλεσμα ήταν οι κάτοικοι του Ζαπάντ' να μην έχουν καλές σχέσεις με τους μουσουλμάνους στο Βραχώρι -όπου παρατηρείται ενδογαμία-, γιατί οι τελευταίοι δεν τους θεωρούσαν γνήσιους Τούρκους αλλά «ελληνίζοντες» και κρυπτοχριστιανούς. Δεν είχαν καλές σχέσεις ούτε και με τους χριστιανούς της περιοχής, γιατί ως εξισλαμισμένοι ήταν αρνησίθρησκοι. Η διαφορετικότητά τους από τις εθνικά κυρίαρχες ομάδες της περιοχής (Έλληνες και Τούρκους) θεωρώ ότι ήταν το μεγαλύτερο στίγμα που έφεραν οι κάτοικοι του Ζαπάντ'. Το γεγονός αυτό μαζί με τον πλούτο του βίου τους τους ώθησε στον ηρωισμό και ταυτόχρονα καταδίκασε την ιστορία τους να περάσει στη «Μεγάλη Χώρα της σιωπής». Οι άνθρωποι -όπου γης- δυσκολεύονται να αποδεχτούν το ξένο, το αλλότριο, το διαφορετικό. Η δυσκολία της αποδοχής είναι πολύ μεγαλύτερη, όταν κάτι που το θεωρούσαν δικό τους γίνεται αλλότριο. Και για την εποχή στην οποία αναφερόμαστε -πριν τη δημιουργία των εθνικών κρατών- το κυρίαρχο στοιχείο της ταυτότητας μιας κοινωνικής ομάδας δεν ήταν το έθνος αλλά η θρησκεία. Γι' αυτό στην πολυεθνική οθωμανική αυτοκρατορία, παρόλο που οι κάτοικοι του Ζαπάντ' διατήρησαν τη χριστιανική εκκλησία, τα δύο τζαμιά του Ζαπάντ', χτισμένα με σπασμένα τούβλα, που την αυλή τους στόλιζαν θεόρατα κυπαρίσσια (σύμφωνα με τον τούρκο περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή), δεν άλλαξαν χρήση, δεν μετατράπηκαν για παράδειγμα σε εκκλησίες, αλλά σε ερείπια αμέσως μετά την ήττα του Ζαπάντ'. Μέσα όμως στην πολυεθνική οθωμανική αυτοκρατορία η περίπτωση των εξισλαμισμένων Η λαϊκή συλλογική μνήμη Ωστόσο πέρα από την επίσημη, τη δημόσια μνήμη, υπάρχει και η μη επίσημη, η λαϊκή (ατομική και κατ' επέκταση συλλογική) μνήμη. Αυτή, όμως, είναι δύσκολο να αναδείξει γεγονότα, πολλές φορές και να εκφραστεί με λόγο. Μπορεί κανείς να την ανιχνεύσει μέσα από την αρχιτεκτονική, το δημοτικό τραγούδι, την ονοματοθεσία ή ονοματοποιία, τη λογοτεχνία και κυρίως την προφορική μαρτυρία. Η ύπαρξη αρχιτεκτονικών μνημείων, όπως του μιναρέ και των τούρκικων σπιτιών στη Μεγάλη Χώρα, δυσκολεύουν την απόλυτη επικράτηση του δημόσιου λόγου, από τον οποίο έχει απαλειφθεί η ιστορία του Ζαπάντ'. Διάβασα, αλλά δεν το βρήκα καταγεγραμμένο, ότι η λαϊκή μούσα έφτιαξε ένα τραγούδι όπου ύμνησε τον ηρωισμό των πολιορκημένων του Ζαπάντ' και την ανδρεία του αρχηγού τους Ζουφλικάρ Αγά. Η δυνατότητα διατήρησης και έκφρασης της λαϊκής μνήμης είναι μικρή αλλά υπαρκτή. Είναι πιο εύκολο να ανιχνευτεί σε κοινωνίες αγροτικές, όπου η προφορικότητα είναι ακόμη ισχυρή. Μια τέτοια περιοχή είναι και το Αγρίνιο, όπου διατηρούνται έντονα τα στοιχεία μιας αγροτικής κουλτούρας. Εξάλλου και οι περισσότεροι κάτοικοι στο Αγρίνιο δεν ονομάζουν το σημερινό χωριό με την επίσημη ονομασία του, Μεγάλη Χώρα, αλλά Ζαπάντ'. Στη διάρκεια της μικρής μου έρευνας άκουσα να μου μιλούν ρε θαυμασμό για τα σπίτια του Ζαπάντ' που είχαν πηγάδια, ενώ τα «δικά μας» (τα ελληνικά δηλαδή) δεν είχαν. Μου είπαν επίσης ότι και το «κιούνι» στον Άγιο Κωνσταντίνο, από όπου υδρευόταν ο «συνοικισμός», το είχαν φτιάξει οι Τούρκοι. Ακόμα και η φράση που συχνά ακούγεται «Τι περιμένεις: Τους γυφταίους από το Ζαπάντ';» δεν φαίνεται να έχει εντελώς υποτιμητικό περιεχόμενο και το πιθανότερο είναι ότι αναφέρεται στους κατοίκους που εγκαταστάθηκαν στο Ζαπάντ' μετά την εγκατάλειψη του από τους μουσουλμάνους.

«ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ» ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΖΑΜΠΕΛΙΟΥ (1843), ΣΕ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΛΑΥΡΕΝΤΖΟΥ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ.

Συναυλία με βυζαντινούς ύμνους και παραδοσιακά τραγούδια από τη χορωδία της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Ι.Μ. Μονεμβασίας και Σπάρτης.

Υπό την Αιγίδα και με τη Χορηγική Υποστήριξη της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», το Λύκειον Ελληνίδων Βόλου (Λ.Ε.Β.), δημιούργησε το κέντημα η «Χάρτα της Ελλάδος», που εξέδωσε στη Βιέννη ο Ρήγας Βελεστινλής, ένα από τα σημαντικότερα έργα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και σημείο αναφοράς στη διαμόρφωση των ιδεών που ενέπνευσαν την Επανάσταση. Η Χάρτα φιλοτεχνήθηκε κεντητικά στο φυσικό της μέγεθος, απαρτίζεται από 12 φύλλα που κεντήθηκαν επιτυχώς από ισάριθμες κεντήστρες με παραδοσιακές βελονιές, που κρίθηκαν προσφορότερες για την απόδοση των λεπτομερειών, έτσι που το κέντημα να μοιάζει με ζωγραφική. Η Χάρτα θα εκτεθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Οι εκθέσεις θα είναι ανοιχτές στο κοινό, με ελεύθερη είσοδο. Την Τετάρτη 21 Ιουλίου 2021 και ώρα 20.30, θα γίνει η πρώτη παρουσίαση της «Χάρτας της Ελλάδος», στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, όπου παρατάθηκε η διάρκεια έκθεσής της μέχρι τις 20 Ιανουαρίου 2022 λόγω έντονου ενδιαφέροντος.